Mesleği gazetecilik olanlar ya da bu bölümü okuyan öğrenciler bilir!..
Gazeteciliğin ilk kuralı şudur: ‘Gazeteci, anlatmaya çalıştığı olayı, olguyu ya da fikri halkın anlayabileceği bir dil ile anlatmalıdır! Öyle ki, gazeteci öyle bir dil kullanmalıdır ki, anlatmaya çalıştığı olay, olgu ya da fikir hakkında hiçbir bilgisi olmayan bir kişi okuduğunu ya da dinlediğini anlamalı, konu ile ilgili aklında en küçük bir soruya ya da şüpheye yer bırakmamalıdır.’
Gazeteci gördüğü, şahit olduğu, düşündüğü, okuduğu, izlediği ya da dinlediği bir olayı, olguyu ya da fikri geniş bir kitleye (Halkın tamamına ya da bir bölümüne çeşitli kitle iletişim araçları kullanarak) anlatmaya çalışır. Bunu anlatırken de anlatmaya çalıştığı olayı, olguyu ya da fikri mümkün olduğunca yalın ve sade bir dil kullanarak karşısındaki kişiye ya da kişilere anlatmaya gayret gösterir. Burada temel kural şudur: ‘Gazetecinin yazdığını ya da konuştuğunu halkın en eğitimsiz kesimi dahi rahatlıkla anlayabilmeli, kavram kargaşasına düşmeden olayı, olguyu ya da fikri çözümleyebilmelidir.’
Gazeteciler yazılarında ya da konuşmalarında bu ince ayrıntıyı yakalarken bazı kurallara uyması beklenilir. Bu kuralların en başında ise 5N 1K gelir. İngilizcesi 5W 1H olan bu haber yazım kuralının fikir babası ise Rudyard Kipling’dir.
Nobel ödüllü ünlü İngiliz şair ve yazar Rudyard Kipling bir şiirinde şöyle der:
“I keep six honest serving men (They taught me all I knew)
Their names are What and Why and WhenAnd How and Where and Who.”
“Her şeyi 6 hizmetkârımdan öğrendim.
Onların isimleri What, Why, When, How, Where ve Who’dur”
İngilizcede 5W 1H olarak adlandırılan Türkçede de ise 5N 1K ismini alan haber yazım kuralı kısaca şunu anlatır: Bir gazeteci haberi yazarken haberin ne/nerede/neden/nasıl/ne zaman olduğunu ve kim tarafından yapıldığını haberinde belirtmelidir. Gerçi 5N 1K’nın bir olayı, olguyu ya da fikri okuyucuya, dinleyiciye veya izleyiciye tam olarak anlatmakta yetersiz kaldığını düşünen gazeteci, yazar ve bilim insanlarının sayısı oldukça fazladır. Bu kişiler 7N 3K kuralını savunsa da sonuçta hepsi 5N 1K’da mevcuttur diyenlerin sayısı da azımsanmayacak ölçüdedir.
5N 1K Nedir?
5N: Ne, nerede, neden, nasıl, ne zaman
1K: Kim
7N 3K nedir?
‘Neyi, Niye, Nerede, Ne Zaman, Nasıl, Ne Kadar, Ne Zamana Kadar, Kimi, Kimden, Kime’ sorularına cevap veren haberi tam ve eksiksiz bir haber olduğunu kabul eden anlayışın haber yazım kuralına verilen isimdir.
5N 1K’nın önemi nedir?
Birçok insan günlük hayatlarında kendisini karşısındaki kişiye tam olarak anlatamadığından veya karşılarındaki kişilerin kendisini net bir şekilde anlayamadığından şikâyet eder durur. Şahsi kanaatime göre bir insan sizi anlamıyorsa bunun altında birçok neden aranılabilir ama eğer ki siz ona kendinizi tam olarak anlatamadığınızı düşünüyorsanız bunun nedeni acaba 5N 1K’da gizli olabilir mi?
Birçok yazar kitaplarında yaşadığı, gördüğü ya da hayal ettiği olayı, olguyu ya da düşünce dünyasında zenginleştirdiği bir şeyi okuyucusuna yalın ve sade bir dil kullanarak anlatır. Öyle ki, dili iyi kullanan yazarların birçoğunun cümleleri oldukça kısa, net ve anlaşılırdır. Yazar, düşünce dünyasında zenginleştirdiği olayı, olguyu ya da mekânı eşsiz bir tasvir yeteneği ile okuyucusuna sunmaya gayret eder. Ayrıca bu tip yazarlar, yazılarında 5N 1K’yı da fazlaca vurgularlar. Bu yazarların kitaplarını ciddi bir şekilde incelediğimiz zaman hepsinin anlatımında 5N 1K’yı rahatlıkla bulabiliriz.
5N 1K’yı cümlelerimizde nasıl kullanabiliriz?
Dil doğal bir süreçtir ve bu doğallık içinde akar gider. 5N 1K’nın önemini bilsek de bunu cümlelerimizde kullanmaya çalışmamız bizi bazen hiç istemeyeceğimiz zor/gülünç durumlara da düşürebilir. Anlatacağımız her şeyde acaba ben 5N 1K’yı belirttim mi diye düşünmek ve bu düşüncenin üzerimizde yaratacağı stres ile konuşmamıza devam etmek bize faydadan çok zarar verir. Bu konuda uygulayabileceğimiz en doğru yöntem, konuşma şeklimizi ve alışkanlıklarımızı gözden geçirmek olabilir.
Konuşma şeklimizi ve alışkanlıklarımızı nasıl değiştirebiliriz?
Konuşmamızda farkında olarak ya da olmayarak kullandığımız birçok hitap türü, kalıplaşmış söz öbekleri vb gibi birçok ayrıntı konuşmamızın kalitesini belirleyen unsurların başında gelir. Bu detaylar çoğu zaman aile, çevre, radyo, televizyon ve internet gibi kitle iletişim araçlarından dinlediğimiz ya da izlediğimiz programlar (dizi, film, klip) gibi birçok etken tarafından bize farkında olmadan öğretilir ve günlük hayatımızda uygulatılır.
Ben, konuşma şeklimizde aile ve çevrenin çok etkili olduğuna inanıyorum. Aile ve çevre faktörü kadar özellikle radyo, televizyon ve internetin gibi kitle iletişim araçlarından izlediğimiz programların da konuşma şeklimize olumsuz etki ettiğini düşünüyorum. Hatta zaman zaman radyo, internet veya televizyonda yayınlanan dizi veya filmlerde gördüğümüz/duyduğumuz bir söz kalıbının veya konuşma şeklinin günlük hayatımızda birçok insan tarafından bilinçsizce taklit edildiğine şahit oluyoruz. Maalesef ki bu konuşma şekillerinin çoğunu da argo sözler ve hareketler oluşturuyor.
İnsanın aile, çevre, okul, iş hayatı ve kitle iletişim araçlarından yayınlanan programlardan edindiği bu özellikleri terk etmesi çok zor ama olasılık dâhilindedir. Özellikle kitle iletişim araçlarında yayınlanan programlardan edinilen bu konuşma kalıpları çok kolay bir şekilde bırakılabilir. Genelde kitle iletişim araçları bir şeyi çok çabuk alışkanlık haline getirebilir, aynı zamanda bu şeyi çok çabuk eskitip bir kenara da atabilir. Literatürde biz buna ‘Popüler Kültür’ diyoruz. Bu yüzden radyo, televizyon ve internet gibi kitle iletişim araçlarından uzak durarak dili iyi kullanan yazarların kitaplarını okumak bize bu konuda katkı sağlayabilir. Okudukça beğendiğimiz cümleler aklımızda yer edecek ve biz de konuşmamız esnasında bu cümleleri tekrar ve tekrar kullanacağız. Böylece farkına varmadan 5N 1K’yı cümlelerimize yansıtmış olacağız. Zaman geçtikçe konuşmanızın net ve anlaşılır olmaya başladığını görecek ve farkında olmadan bu sorununuzun üstesinden gelmiş olacaksınız.
